Mandalay, Myit Laung khua ih um tlangval kum 30 mi cu July 26, 2022 zinglam nazi 9:00 hrawngah suamhmang pawlin an that ih a motor an laksak, a ruak cu lamzin kap ah an hlon. Suzuki Swift 3/R motor thawn thilri bungrua pe dingin a feh lamah suamhmang pawl thawn an tong aw.
A hloh pekte ah a unu in, “Ka naupa hi zinglam nazi 9:00 hrawngah inn ihsin a suak ih tutiang kan pehtlaih thei lo. Inn ah a phone a tang, motor thawn a suak. Nan rak hmu asilen in sim thei hram uh” tin Facebook cahmai ah a phone number thawn a tarlang.
Sun nazi 2:30 hrawngah Pyigyidagun lamzin kap ah mithi ruak an sar ih Mandalay siizung ah an phur thu mibawmtu pawlkom in an tarlang, Mithi cu kum 30 hrawng mi a si, a innsang pawl nan thei asilen in bawm uh’ tin an tarlang. Nazi hrek hnuah mibawmtu pawlkom le a innsang pawl cu an pehtlaih aw ih siizung ah an va feh, mithi cu an naupa a si ti an nenhnget ih a motor an lonsaknak an that ti an thei. Tualthattu pawl cu an hawl rero lai. Myanmar ramsung a buai hnuah ramsung ah rukruk, suamhmang an pung ciamco. Ralhrang pawlin an kaihmi misual, suamhmang pawl cu thawnginn ihsin an suah zalen ih ramsung buainak lakah an tlangleng ter. (MEIFAR)
Nupi Tha Nunzia Kong Relchap : 1.Na Pasal Chungkhat Daw Hna – Na pasal cu na duh ii na vat cangmi a si caah dawt chin lengmang ding a um lo, cuti kan ti tikah na huat lai tinak a si lo. A biapi bikmi cu Nupi (Mo) tiah a rak in auh tu na pasal chungkhat pawl hna cung tu ahkhan na pasal na dawtnak kha va langhter. An rak in dawt lo le an in thangchiat hmanh ah nangmah nihcun dawtnak in lehrul hna law ni khatkhat ahcun na min a tha than lai.
2.Mi Thar Tuk In Um Hlah – Na pasal inn ah mothar/mithar bantuk in um hlah. Chonhkhenh a nuammi le komh a nuammi si ii zuam. Na duhnak chim kha tih hlah law, an ningzah lonak dingah nangmah nih an herhhai mi kha hal hna. Na ziaza zong thup tuk duh hlah, caan a ruah deuh tikah an in theih thiam te ko lai. 3.Thih Hlan Tiang – Chungkhar dirh ṭhat lo tluk in a harmi a um lo tihi thei law, voikhat na ngeihmi na pasal kha ka thih tiang in khua ka sakpi lai timi biakamnak ngei. Zei bantuk harsatnak a rat caan hmanhah na hna beidong loin cu harsatnak cu innchungkhar a hrawk khotu harsatnak a si tiah ruat in tei ii zuam.
4.Mi Ṭhektu Si Loin Mi A Pumtu – Mi Inn ah a lawimi Nupi Mo na sinak theih pengin na lawinak chungkhar ṭhektu men si loin chungkhar a rem tertu le a pumtu si ii zuam. Na pasal te chungkhar cu nangmah ruangah buai hna hl ah seh, nangmah thawngin remnak tu ngei hna seh. 5.Na Nu Le Pa Inn Len Uartuk Hlah- Na pasal rian a tuan chung ah maw, na pasal a um lo le caang kaa in na nu le inn lawnglawng ah na kal hlah. Na pasal nih “Ka pi te” Inn ah va leng seh an ti hmanhah va el tawn. Na nu te inn lawnglawng ah khua nasak tuk ahcun na pasal chungkhat lei zei ii na rel hna lo ahcun anmah zong nih zeihmanh ah an in rel ve lai lo.
6.Mi Kong Ceih Hmang Hlah- Na pasal he maw, a chungkhat he bia elnak na ngeih sual ahcun hmun dangah chuahpi lo te in um ii zuam. Nan innpa sin ah maw, na hawikom sin ah maw an kong va ceih hlah. Abik in na nu le pa sinah chim lo tein um khawh ii zuam. Mi sinah an kong na va chim tuk ahcun, “Nupi Muko” an in ti sual lai. 7.Nangmah Chungkhat A Thli In Thil Pek Hmang Hlah – na pasal le a chungkhar theih loin nangmah lei sahlawh chungkhat thil pek uar tuk hlah. Nangmah nih na siaherhmi hna a um ahcun na pasal silo le a chungkhat pawl hal ta hna. Mah cu nihcun Nupi than a sinak a langhter lai ii annih zong nih zeihmanh na bia el lo tein pakhat le pakhat karlak ah dawtnak le remnak a leng lai.
8.Na Pasal Na Duhdawt Nak Langhter Peng- Nangmah chungkhat lei an mithmuh le theih hngan ah na pasal na duhdawtnak langhter. Nan nupa le nangmah lei hmunkhat nan umtii caan le rawlhrawmnak nan ngeih caan ti bantuk ah na pasal philh lak in um hlah, an mithmuh hrimhrim ah na pasal zawn na ruahnak kha langhter. 9.PATHIAN Tlaih Peng – Zeizong te ah PATHIAN aa tel lo ahcun tlam a tling lo tikha va philh hrimhrim hlah. Chungkhar dirh timi hi a tluang peng lai ti va ruat hlah. Nungak le tlangval lio bantuk in ii duhdawt khawh lo caan a um. Harsat caan, hnabeidongh caan, sungh zatlak caan zongah nuva sinak kaltak loin PATHIAN hmai ah thlacamnak he hmainor ii zuam chinchin.
Kawlram ramkhel kong relchap: Ralkap sermi Democracy hi Democracy Diktak asi maw? Democracy’ biafang cu Greek biafang ‘demokratía) in a rami asi i, a sullam cu ‘demo- mipi, kratia-nawlngeihnak’, “Mipi nawlngeihnak or uknak” ti asi. Democracy sullam cu a tak in hmuh khawh nakhnga: zalonnak (Freedom), itluknak (Equality), dinnak (Justice), phung nawlngeihnak (Rule of Law), zalong tein chimrel le ttial khawhnak (Freedom of expression), thimnak ah zalong tein i tel khawh le thimfung (vote) thlak khawhnak etc. hna cu aherh tukmi asi. Cun, democracy cu mi tam hruainak in i uk phung asinain, mi tlawm covo le himnak kha a upat i, a runven chih. Hi thil hna um loin Democracy cu a nung kho lo i, sullam a ngei kho lo.
Ralkap Cozah nih Democracy an timhtuah ning: Ralbawi Than Shwe hruaimi ralkap cozah nih Kawlram democracy caah zulh phung phun 7 an ngei. Cu an zulh phung cu General Khin Ngunt nih August 30, 2003 ah vawleipi theih in a rak thanh. Sikaan a ngeimi “Disciplined Democracy” kan ser lai tiah an ti. Cu zulh phung cu kan tlamtlinh cang tiah Than Shwe nih March 30, 2011, ram nawlngeihnak cu President Thein Sein haohami USDP cozah sinah a pek chanh cang. Zulh phung phun 7 ah pakhatnak i ceihhmainak (National Convention) cu 1993 ah an rak thawk. Ralkap upa, tlangcung upa hna le Suu Kyi hruaimi NLD an rak itel hna. Asinain, zalong tein chimrel khawhnak le, diknak le buaktlaknak aum lo. Ralkap nih anmah duhning in an kalpi caah NLD cu 1995 in an chuak.
National Convention cu an kalpi kho tilo. Tikah 1996 in an ngol. 2004 in an thawk tthan. NLD party le tlangcung ramkhelbu hna i tel loin, ralkap duhnak in tuahmi phunghrampi cu 2008 May ah ‘Referendum’ an tuah. Referendum ah mizapi nih mah duhnak cu zalong tein vote pek khawh asi lo. Hramhram in “Yes Vote” thlakter asi. Ram mizapi lungtlinpinak vote (92.4 %) kan hmu tiah thawng an thanh.
NLD nih phunghram (Constitution) zohremh tthan ding, thongthlakmi hna chuah ding, thimnak dik le zalong in tuah khawhnak caah International zohpitu sawm hna dingin Ralkap cozah cu April 29, 2009 ah an hal. Cu an halmi cu UNO le vawleicung cozah US, UK hna zong nih an halmi asi. Asinain, ralkap cozah nih a zul duh lo. Aung San Suu Kyi cu thimnak ah itel kho lo dingin rap an fawih i, inntong ah an tlak tthan.
Cu pinah phunghram in an khenkham rih. Cu ruangah NLD nih Election cu lungtlinlonak (Boycott) an tuah. Thimnak cu November 07, 2010 ah an tuah. Election cu, ralkap ttanhmi USDP nih (76.5%) in teinak kan hmu tiah an thanh ?han. Thimnak ah anmah tlin khawhnak caah kum 1993 ah General Than Shwe nih adirh mi USDA cu USDP ah July 6, 2010 an thlen. Hruaitu ah Prime Minister General Thein Sein an chiah i, ralkap bawi tampi an ralkap sinak in an chuak i, USDP an lut. Kawlram uknak cu phunghram ningin ralkap nawlngeihnak tangah um seh ti an saduhthahnak asi ko. Cu an saduhthahnak cu tlamtling tein an tuah khawh cang.
Ralkap Suaimi Democracy uknak phunghram (Constitution): Ram i hruainak a tthatnak le chiatnak cu phunghrampi (Constitution) ah aa hngat bikmi asi. Ralkap cozah nih kum 14 chung rau in a suaimi phunghram cu democracy phung ningin si loin, ralkap nawlngeihnak a pemi uknak phunghrampi tu asi. Cucu faing tein phunghram ah alang. Chapter I (b) ah ralkap cu ram uknak kongah biapi bik in hruaitu asi lai tiah ttial an thawk. Kawlram President cu raltuk lei ah thiamnak a ngeimi asi lai tiah Chapter II Article 59 (b) nih a ttial fawn. Article 361 nih Buddhist biaknak cu Kawlram biaknak lak ah biapi bik ah chiah asi tiah a ttial rih.
Cun National Defense Security Council (NDSC), ah ralkap bawibik kha nawlngeihnak sangbik a pek i, aherh caan poah ah ram nawlngeihnak lak khawhnak nawl pek asi. (Chapter XI, Article 110-114). Cun, ram phunghrampi cu Parliament member chungin 75% nih lungtlin lawng ah remh khawh asi (Chapter XII, Article 436). Thimnak tel loin Parliament le State, Region ah seat 25% cu ralkap vo ah an chiah (Chapter IV, Article 74). Phunghrampi cu remh khawh si hlah seh ti an duhnak asi. Ralkap sermi phunghrampi remh tthan ding cu thilhar tuk asi cang. Cucaah Kawlram democracy cu ram mipi nawlngeihnak democracy si loin, ralkap nih phunghram onh in an nawlngeihnak le pennak fehternak a pemi phunghrampi a si ning kha fiang tein a lang. (Dawthniang)