1990 hnu in kan miphun nih biatakte in hriamtlaih kan vun ithawk bakin, Ralkap Cozah nih mipi lemsoinak ah Infrastructures timi (lam le sul, timerh, inn le lo, project a phunphun) in lemsoinak an kan tuah i, 1998 i Sianghngchia zaanglek puai “ကျောင်းသားအားကစားပွဲတော်” hna kan khualipi ah an kan tuah piak kha asi. Mino hna nih miphun dohthlennak ah an lung a um sual lai tiin; nuamh saihnak in an rak kan lem. Khuachung kattaya lam hna an phah, khuate lei hna ah lam an pemh, cozah zung tete an karhter. Cu vial ahcun ai za khimmi kan rak si. Kan dohthlennak le kan miphun ralkap thawnternak caah lungthin ah a rak caamlo.
Nga kan sio tik ah nga nih a duhbikmi ngarawl “bait” cu kan tarh piak tawn. Cu ve bantukin kan ei duhmi te le kan hlam ngaimite khin an kan lem lai i, kan hngawng an kan reh in, kan cawk an kan dih te lai. Cucu Kawl Cozah a chanchan nih an rak hmanmi cu asi. India le ram dangdang zong nih an hman. Tutan zongah cubantuk cun an kan lemsoi lengmang ti a lang ngaingai.
Kawl Cozah tampi nih an ruahmi cu; thanchonak ah an niam ruangah hriam an tlaihmi asi an ti caah developments le projects tuktak in an kan lemsoi. Hi vial hin an iphilh khim ko lai an ti. Bu thawngpipi le ralkap thawngtha ngeimi tiang hlohtlau lakin an tuah hna. 1970 in 2010 tiangah Tlangcungmi hriamtlai bu tamlak ral an rak tho, nain nihinni ah a lohtlau lanmi an tam taktak.
Atu i Naypyidaw i Min Aung Hlaing a va lengkai lengmangmi hriamtlai bu pawl khi NCA minthut lio ah zalsenh awk tukmatak le chawlet chawhrawl “စီးပွားရေး” tete a tuahtermi hna ruangah nihin ni tiang mipi he lungkhat in an dir khawh tilo khi asi. Chizawh mei va luah termi rian tlolh in, tappi kam ah ai nuamh khim bantuk khi an si.
Thanchonak “Infrastructure/development” ruangah maw dohthlennak kan tuah, mahte in khuakhan lairelnak “rights /self determination” caah dah tihi biahalnak kan ituah than lengmang a hau tawnmi cu asi. Hnulei tuanbia zoh chih in, atu lamding kan zulh khawh ding hi a biapi hringhran ko. Hlenzumh le lemsoi luklak in, thui chukchomi si ti hlah usih. (Credit: Ram Tinthei)
Nupi Tha Nunzia Kong Relchap : 1.Na Pasal Chungkhat Daw Hna – Na pasal cu na duh ii na vat cangmi a si caah dawt chin lengmang ding a um lo, cuti kan ti tikah na huat lai tinak a si lo. A biapi bikmi cu Nupi (Mo) tiah a rak in auh tu na pasal chungkhat pawl hna cung tu ahkhan na pasal na dawtnak kha va langhter. An rak in dawt lo le an in thangchiat hmanh ah nangmah nihcun dawtnak in lehrul hna law ni khatkhat ahcun na min a tha than lai.
2.Mi Thar Tuk In Um Hlah – Na pasal inn ah mothar/mithar bantuk in um hlah. Chonhkhenh a nuammi le komh a nuammi si ii zuam. Na duhnak chim kha tih hlah law, an ningzah lonak dingah nangmah nih an herhhai mi kha hal hna. Na ziaza zong thup tuk duh hlah, caan a ruah deuh tikah an in theih thiam te ko lai. 3.Thih Hlan Tiang – Chungkhar dirh ṭhat lo tluk in a harmi a um lo tihi thei law, voikhat na ngeihmi na pasal kha ka thih tiang in khua ka sakpi lai timi biakamnak ngei. Zei bantuk harsatnak a rat caan hmanhah na hna beidong loin cu harsatnak cu innchungkhar a hrawk khotu harsatnak a si tiah ruat in tei ii zuam.
4.Mi Ṭhektu Si Loin Mi A Pumtu – Mi Inn ah a lawimi Nupi Mo na sinak theih pengin na lawinak chungkhar ṭhektu men si loin chungkhar a rem tertu le a pumtu si ii zuam. Na pasal te chungkhar cu nangmah ruangah buai hna hl ah seh, nangmah thawngin remnak tu ngei hna seh. 5.Na Nu Le Pa Inn Len Uartuk Hlah- Na pasal rian a tuan chung ah maw, na pasal a um lo le caang kaa in na nu le inn lawnglawng ah na kal hlah. Na pasal nih “Ka pi te” Inn ah va leng seh an ti hmanhah va el tawn. Na nu te inn lawnglawng ah khua nasak tuk ahcun na pasal chungkhat lei zei ii na rel hna lo ahcun anmah zong nih zeihmanh ah an in rel ve lai lo.
6.Mi Kong Ceih Hmang Hlah- Na pasal he maw, a chungkhat he bia elnak na ngeih sual ahcun hmun dangah chuahpi lo te in um ii zuam. Nan innpa sin ah maw, na hawikom sin ah maw an kong va ceih hlah. Abik in na nu le pa sinah chim lo tein um khawh ii zuam. Mi sinah an kong na va chim tuk ahcun, “Nupi Muko” an in ti sual lai. 7.Nangmah Chungkhat A Thli In Thil Pek Hmang Hlah – na pasal le a chungkhar theih loin nangmah lei sahlawh chungkhat thil pek uar tuk hlah. Nangmah nih na siaherhmi hna a um ahcun na pasal silo le a chungkhat pawl hal ta hna. Mah cu nihcun Nupi than a sinak a langhter lai ii annih zong nih zeihmanh na bia el lo tein pakhat le pakhat karlak ah dawtnak le remnak a leng lai.
8.Na Pasal Na Duhdawt Nak Langhter Peng- Nangmah chungkhat lei an mithmuh le theih hngan ah na pasal na duhdawtnak langhter. Nan nupa le nangmah lei hmunkhat nan umtii caan le rawlhrawmnak nan ngeih caan ti bantuk ah na pasal philh lak in um hlah, an mithmuh hrimhrim ah na pasal zawn na ruahnak kha langhter. 9.PATHIAN Tlaih Peng – Zeizong te ah PATHIAN aa tel lo ahcun tlam a tling lo tikha va philh hrimhrim hlah. Chungkhar dirh timi hi a tluang peng lai ti va ruat hlah. Nungak le tlangval lio bantuk in ii duhdawt khawh lo caan a um. Harsat caan, hnabeidongh caan, sungh zatlak caan zongah nuva sinak kaltak loin PATHIAN hmai ah thlacamnak he hmainor ii zuam chinchin.